Ido Vock | BBC haberleri
Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron Orta Asya’da. Bu gezi, Avrupa’nın nükleer ve fosil yakıtlara erişiminde Orta Asya’nın öneminin arttığı bir dönemde gerçekleşti.
Her ne kadar programa bakıldığında Macron’un ziyareti Kazakistan ve Özbekistan ile ticari ve ikili ilişkileri geliştirmek gibi görünse de ziyaretin arkasında ne yattığını anlamak için geçtiğimiz Temmuz ayına dönmemiz gerekiyor.
Temmuz ayında Nijer’de yaşanan darbenin Fransa için hayati önem taşıyan nükleer endüstriyi riske atacağı yönünde endişeler vardı.
Ancak bu heyecan biraz abartılı oldu. Nijer, Fransa’nın en fazla uranyum satın aldığı ikinci ülke oldu. Birincisi, Macron’un dün indiği, dünyanın en büyük uranyum üreticisi Kazakistan.
Macron bugün bir diğer değerli uranyum üreticisi olan Özbekistan’a gidecek.
Dünkü basın toplantısında Kazakistan Devlet Başkanı Kassym Jomert Tokayev, Fransa’nın “kilit öneme sahip güvenilir bir ortak” olduğunu söyledi.
Macron bu iltifatı karşılıksız bırakmadı ve Batı’nın Rusya’ya yönelik yaptırımlarına uyduğu için Tokayev’e teşekkür etti.
Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinin ardından AB’nin Rusya’dan petrol alımları hızla kesildi ve Kazakistan, AB’ye en çok petrol satan üçüncü ülke oldu. Önünde sadece Norveç ve ABD var.
Ancak Fransa’yı petrolden daha çok ilgilendiren Orta Asya uranyumudur.
Fransa, elektriğinin yüzde 60’ını nükleer santrallerden üretiyor ve bu oranla dünyada birinci sırada yer alıyor.
Kazakistan, sattığı petrol karşılığında Fransa’nın bu alandaki bilgi birikimini kendi uzman ve mühendislerine aktararak ulusal nükleer enerji departmanını geliştirmek istiyor.
Fransız heyetinin Kazakistan’daki bir üyesi, “Kazaklar nükleer uzmanlığımızla çok ilgileniyor” dedi.
Bu kişiye göre Fransız kamu enerji şirketi EDF, Kazakistan’ın ilk nükleer enerji santralini kurmayı planlarken, Paris hükümeti Fransız üniversitelerinin Kazakistan’da şube açmasını istiyor.
Fransa geleneksel olarak uranyum ihtiyacının önemli bir kısmını Nijer’de uranyum madenleri işleten Fransız şirketlerinden alıyordu.
Darbe sonrasında iktidara gelen Fransız karşıtı cunta nedeniyle bu arzın geleceği risk altında.
Fransa, temmuz ayında darbenin elektrik üretimi açısından kısa vadeli bir risk oluşturmadığını ve iki yıl yetecek kadar uranyum stoklarına sahip olduklarını açıklamıştı.
Ancak Macron’un Orta Asya ziyareti, Paris’in, Nijer gibi değerli bir uranyum kaynağındaki siyasi istikrarsızlığın yaratabileceği domino etkisinden biraz kaygılı olduğunu gösteriyor.
Kazakistan’ın başkenti Astana’dan siyasi analist Dosim Satpayev de ziyaretin, Orta Asya ülkelerinin 100 yıldır bölgeye hakim olan Rusya ile ilişkilerinin büyük bir dönüşüm yaşadığı bir döneme denk geldiğine dikkat çekiyor.
Satpayev, Ukrayna’daki savaşla birlikte Rusya’nın bölgedeki etkisinin azaldığını söylüyor:
“Rusya ile askeri işbirliği azaldı ve işgalle birlikte Rusya’nın bölgedeki imajı bozuldu.
“Orta Asya hükümetleri bu konuyu açıkça dile getirmese de bu dönüşüm yaşanıyor.”
Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov da geçtiğimiz hafta benzer bir açıklama yaparak, “Komşularımızı, dostlarımızı, müttefiklerimizi bizden uzaklaştırmaya yönelik çabaları kınıyoruz.”
Ancak Orta Asya’nın Batı ile gelişen bağlantısı gerilimsiz de değil.
ABD ve AB, Rusya’ya yönelik yaptırımların Orta Asya ülkeleri üzerinden ihlal edildiği yönünde açıklamalarda bulundu. Organize Yolsuzluk ve Yolsuzluk Raporlama Projesi (OCCRP) tarafından yapılan bir araştırmaya göre, bunlar arasında Rus şirketlerinin Kazakistan’daki şubeleri tarafından ülkeye küçük insansız hava araçları ve Batı yapımı mikroçiplerin kaçırılması da yer alıyor.
OCCRP’ye göre bu eserler Rusya tarafından savaş amacıyla kullanılıyor.
Rusya uzun bir savaşa hazırlanırken bu paralel ithalat uygulaması, gelişmekte olan Orta Asya-AB ilişkilerini sekteye uğratabilir.
Ancak bölgedeki nüfuzunu artırmaya çalışan yalnızca AB değil. Çin, komşu bölgesiyle de yakından ilgileniyor.
Pekin’in bölgedeki askeri varlığı nispeten küçük olmasına rağmen, ekonomik varlığı son yıllarda önemli ölçüde arttı.
Çin’in Üretim ve Yol Girişimi’nin üretim kısmı, Çin’den başlayıp Orta Asya’dan geçerek Avrupa’ya ulaşan rotaları ifade ediyor.
Çin, bu girişim kapsamında Orta Asya’da 100’den fazla projeye fon sağladı.
Fransa ve AB, Çin’in doğrudan komşusu olan bu bölgeye yaptıkları yatırımların büyüklüğüyle asla rekabet edemiyorlar.
Ancak Macron, bu ziyaret sırasında, en azından Ukrayna’daki savaşın getirdiği stratejik fırsattan yararlanarak, Rusya’nın bazı klasik ortaklarını Batı’ya yönelmeye ikna edebilmeyi umuyor.
